Europejska pamięć potrzebna od zaraz

Kilka dni temu tegoroczną Nagrodę Młodych Karola Wielkiego, przyznawaną przez Parlament Europejski wraz z Międzynarodową Fundacją Karola Wielkiego, otrzymała inicjatywa Worcation. Jej hasło to „Europejska młodzież pracuje na rzecz europejskiej historii”. Młodzi ludzie w wieku 16-26 lat z Niemiec, Polski, Włoch, Ukrainy i Francji spędzają wspólnie czas, poznając trudne i ciemne momenty europejskiej historii, szczególnie tej związanej z II wojną światową, w ramach projektu Stalag VIII A. Ten były obóz jeniecki, znajdujący się po polskiej stronie Europa-Miasta Görlitz-Zgorzelec, jest miejscem pamięci i edukacji.

Uczestnicy pod okiem archeologa wykonują prace badawcze na terenie obozu, analizują pozostałe dokumenty, zapoznając się przy tym z metodologią badań historycznych. Biorą też udział w warsztatach na temat związków historii ze sztuką, w tym możliwości rekonstrukcji pamiątki historycznej, jaką są pozostałe fundamenty Stalagu – w taki sposób, aby ukazać przeszłość we współczesnej, żywej formie.

Nagrodzony projekt, oprócz tego, że jest w najlepszym sensie edukacyjny, nie jest wynikiem żadnej partykularnej polityki historycznej. I to jest jego największa zaleta. Nie chodzi w nim ani o wskazanie winnego, ani o pokazanie własnych ran i martyrologii.

Chodzi raczej o wspólne uhonorowanie ofiar złej przeszłości oraz o wytworzenie pewnej wspólnoty myślenia Europejczyków, która zapobiegnie jej powtórzeniu w przyszłości.

Historia nie służy tu do dowartościowywania samych siebie ani pomniejszania innych, ale jest wspólną pracą nad przeszłością, ale dla przyszłości.

Młodzi uczestnicy pracują fizycznie, przekopując obozową ziemię w poszukiwaniu artefaktów – widzą więc żywe ślady przeszłości w swoich rękach. ale też pracują nad swoim stosunkiem do tego, co było, słuchając kolegów z innych krajów, z inną być może perspektywą na upamiętnienie, na dyskursywne przetworzenie pamięci, na samą istotę pamięci czy na możliwość jej przezwyciężenia poprzez sztukę.

Praca, którą wykonują, jest pracą nad pamięcią otwartą, niedającą się zamknąć w starych szablonach i odrzucającą wszelkie manipulowanie przeszłością dla osiągnięcia doraźnych celów politycznych. Jest to pamięć ludzi wolnych, którzy gotowi są przyjąć odpowiedzialność za przyszłość Europy. Ci młodzi ludzie będą pamiętać o przeszłości, ale nie pozwolą, aby była ona niejako wyrokiem, który nakazuje, aby w osobie innej narodowości, w Niemcu czy Ukraińcu, zawsze widzieli wroga, bo taka była pamięć ich ojców, dziadków czy nawet pradziadków.

W trudnym dla Europy i świata czasie, gdy wydaje się, że wszędzie triumfuje nacjonalizm i – jak nazwała to węgierska badaczka Eva J. Zemandl – „transnarodowy trybalizm”, naszym zadaniem jako wolnych obywateli jest odzyskiwanie tej otwartej pamięci, szczególnie wśród młodego pokolenia Europejczyków, często bezwolnie poddającego się zaczadzeniu oparami przeszłości, rozpylanymi w przestrzeni publicznej przez doświadczonych manipulatorów umysłów.

Dlatego niezmiernie cieszy mnie Nagroda Karola Wielkiego dla młodych ludzi z Worcation. Bo tacy jak oni to nadzieja na dobrą przyszłość dla Europy.